Wiesz skąd pochodzi nazwa Tatry? Szło sobie dwóch wieśniaków ze Słowacji i liczyli szczyty: ta 1, ta 2, ta trzy. Chyba jakoś tak moglibyśmy rozpocząć historię, gdybyśmy chcieli być dowcipni.
Nazwa Tatry prawdopodobnie pochodzi od nazwy starosłowiańskiej Tritri, co oznacza skały lub szczyty skalne. Na starych mapach nasze najbardziej znane góry byłe oznaczane nazwą niemiecką Schneeberg – Góra Śnieżna, ponieważ w Tatrach leży pokrywa śniegu dłużej niż w innych miejscach.
Kto słyszał o tatrzańskim dinozaurze?
W 1977 r. do dwóch geologów uśmiechnęło się szczęście. Wybrali się do Cichej Doliny w Tatrach aby pobrać próbki i udało się im odkryć coś, co żyło tu przed 200 milionami lat. Znaleźli niezbite dowody, że na tym terytorium poruszały się i żyły 2,5 metrowe dinozaury, a Tatry w tamtym okresie były wyspą. (PROPOZYCJA: Tatrzański dinozaur żyje! Jego rekonstrukcję można obejrzeć w paleontologicznej ekspozycji Słowackiego Muzeum Narodowego w Bratysławie).
Jak powstały słowackie Alpy?
Tatry Wysokie zasługują na miano „miniaturowych Alp“, ponieważ na powierzchni Słowacji (około 260 km2) skupia się oprócz lodowców wszystko, co oferuje masyw alpejski. Główny grzebień ma długość 26 kilometrów i ciągnie się od Przełęczy Liliowej na zachodzie po Przełęcz pod Kopą na wschodzie. Większość dolin w okresach lodowcowych była pokryta lodem i dzięki temu posiada typowe cechy lodowcowe.
Tatry Bielskie rozpościerają się na obszarze 67,5 km2 i mają charakterystyczną stopniowalność górskich stoków. Długi na 14 km grań ogranicza od północy Podtatrzańska Bruzda. Tworzone są przez kras tatrzański, który w podziemiu stworzył kilka jaskiń (Bielską – jedyną dostępną dla zwiedzających, Alabastrową i Sklep Lodowy).
Tatry Zachodnie w przeszłości nazywane Liptowskimi Halami, podkreślały ich wschodnią cechę krajobrazową. Główny grań jest stosunkowo kręty o długości 32 km. Najpiękniejszą cechą Tatr Zachodnich są Rohacze, które są podobne do rogów diabła.
Region Tatr ograniczony jest Magurą Orawską, Choczskimi i Lewoczskimi Wierchami, Pieninami aż po Tatry Niskie. (PROPOZYCJA: ciekawe kształty powierzchniowe tzw. trawertyny są ulubioną atrakcją turystyczną, do najbardziej znanych należą trawertyny w okolicy Beszeniowej, uzdrowiska Lúčky czy Wyżnych Rużbachach, gdzie powstało okrągłe jezioro Kráter).
Jeziora tatrzańskie powstawały w ten sposób, że woda z roztopionych lodowców wypełniała różne zagłębienia w terenie. Trochę inaczej powstało Jezioro Szczyrbskie, które zapełniło zagłębienie moreny, która powstała przez roztopienie wewnętrznego lodu. Dużym bogactwem regionu są mineralne i termalne źródła posiadające właściwości lecznicze, a ludzie wierzą, że mają magiczną moc. W Tatrach tryska kilka źródeł (pięć w Starym Smokowcu, trzy w Dolnym Smokowcu oraz zimne kwaśne wody mineralne w Tatrzańskich Matliarach, Kieżmarskich Żłobach i Lendaku).
Żywe symbole Tatr
Niedźwiedź brunatny, orzeł przedni, świstak lub pstrąg potokowy są to zwierzęta, których naturalnym domem są właśnie Tatry Wysokie. Symbolem Tatr jest także kozica tatrzańska, żyje ich tu około 900 sztuk.
Neandertalczyk z Ganoviec, pierwszy znany nam człowiek
Ten najstarszy znany mieszkaniec Ganoviec żył w pobliżu źródła termalnego przed około 120 tysiącami lat. Przypuszcza się, że utopił się odurzony gazami unikającymi ze źródła. Oryginalną wylaną część jego czaszki przechowuje Muzeum Narodowe w Pradze, kopię można zobaczyć w Muzeum Podtatrzańskim w Popradzie.
Prehistoryczni hutnicy i Marek Aureliusz
W XIX wieku, robotnicy podczas kopania fundamentów natrafili w Nowym Smokowcu na srebrną monetę z podobizną cesarza rzymskiego Marka Aureliusza. Kilka lat później archeologowie natrafili nad Tatrzańską Polanką na prehistoryczne szczątki kowadła. Według materiałów historycznych, Tatry w VIII – X wieku nie należały do nikogo. W XII wieku kolonizowali terytorium Spiszu niemieccy rolnicy, kupcy i górnicy. XIII wiek to typowe rozparcelowanie Tatr, kiedy to wpływowi przedstawiciele ówczesnego kościoła i szlachty dzielili majątki i terytoria. O Tatrach ludzie opowiadali przerażające historie, że zamieszkują je smoki i inne potwory. Pomimo tego i tak znalazły się jednostki, które nie bały się i weszły na łono tatrzańskiej przyrody poznając jej piękno. Doliny i ostre skały odwiedzali zwłaszcza węglarze, poszukiwacze skarbów, myśliwi, a później także tutejsza szlachta. W gęstych lasach tatrzańskich swoje miejsce do ataków znajdowali zbójnicy, zbiedzy, przemytnicy i niewolnicy. Ludzie do dziś wierzą w to, że w Tatrach ukryte są skarby Janosika.
Odkrywcy Tatr
XVI wiek możemy uważać za odkrycie Tatr połączone z pierwszymi próbami wypraw turystycznych. Stała za nimi kobieta, kieżmarska pani mieszkająca na zamku Beata Łaska, która wyszła aż na Zielony Staw. Pierwsze wejście na szczyty tatrzańskie opisał matematyk i astronom David Froehlich, który prawdopodobnie wszedł na Kieżmarski Szczyt. Jego zapiski to wzruszająca historia trzydniowej wędrówki po karpackich szczytach. Na początku XVIII wieku w kraju tym panowała epidemia i bieda. Dzięki stopniowemu rozwojowi gospodarczemu Tatry zaczynały „budzić się” do życia, a wiek XIX jest typowym okresem rozwoju osad tatrzańskich. Przyśpieszyła to także budowa kolei koszycko – bohumińskiej.
Wraz z rozwojem kolei dotarł do Tatr postęp
Pierwszy pociąg dotarł do dworca kolejowego w Popradzie 8 grudnia 1871 r., i tak zaczęły Tatry odwiedzać rzesze turystów oraz goście uzdrowisk. Najstarszą osadą tatrzańską jest Stary Smokowiec, gdzie hrabia Csáky wybudował tu mniejszy dom myśliwski (1793 r.). Drugą osadą, która powstała pod Tatrami jest Jezioro Szczyrbskie, gdzie wybudowano schronisko myśliwskie (1872 r.). O Tatrzańskiej Łomnicy pierwsza wzmianka pochodzi dopiero z roku 1892. Na początku XX wieku Tatry były często odwiedzanym obszarem turystyczno – rekreacyjnym. Pierwsze auto dotarło do Tatr po Drodze Wolności w roku 1900, a dwanaście lat później zawitał tu pierwszy autobus. Dostęp turystów do atrakcji poprawił się dzięki kolei oraz kolei linowo – terenowej na Hrebienok ze Starego Smokowca.
Uzdrowiska tatrzańskie i Jiří Wolker
Historia balneologii rozpoczyna się w Starym Smokowcu pod koniec XIX wieku. Głównym centrum stał się Nowy Smokowiec, gdzie powstawały pawilony, w których leczono choroby dróg oddechowych. Kolejne zakłady lecznicze powstawały na Jeziorze Szczyrbskim, w Tatrzańskiej Polance i w Wyżnich Hagach. Na niebezpieczną gruźlicę leczył się tu Jiří Wolker, autor własnego epitafium: „Tu leży poeta, który kochał tenże świat i dla sprawiedliwości poszedł walczyć. Umarł za młodu, 24 lat“ Jiří Wolker.
Schroniska tatrzańskie i przewodnicy górscy
Ludzie byli oczarowani pieszą turystyką, która jednak wymagała budowy szlaków turystycznych i korzystania z usług miejscowych przewodników górskich. Na początku zajmowało się tym Węgierskie Towarzystwo Karpackie, najstarsza organizacja turystyczna na Węgrzech. Rozwój turystyki wysokogórskiej wpłynął na budowę schronisk turystycznych. Do najstarszych należą Schronisko Rainera wybudowane w 1863 r.. Schronisko Teryego w Dolinie Małej Zimnej Wody znajduje się na wysokości 2015 m n.p.m. i jest najwyżej położonym schroniskiem tatrzańskim otwartym przez cały rok. Wyżej położonym schroniskiem jest już tylko Schronisko pod Rysami, ale czynne jest tylko kilka miesięcy w roku.
Życie po wojnie
Po zakończeniu I wojny światowej mieszkańcy Tatr założyli Klub Turystów Czechosłowackich, którego przedstawiciel Miloš Janoška założył najstarszy miesięcznik turystyczno – krajoznawczy Piękno Słowacji i Tatry Wysokie, który ukazuje się do dziś. II wojna światowa narobiła w regionie ogromnego spustoszenia. Zostały zniszczone liczne obiekty przemysłowe. Później w czasach komunizmu powstawały w podtatrzańskich miejscowościach rolnicze spółdzielnie produkcyjne i pegeerowskie majątki. Wraz z upadkiem komunizmu rozpoczęła się nowa era życia towarzyskiego w Tatrach.
Przez sport do mistrzostw świata
Także sporty zimowe piszą swoją historię. Pierwszym prawdziwym tatrzańskim narciarzem był lekarz Mikuláš Szontagh, który korzystał z nart zwłaszcza w czasie polowań w 1876 r. Kilka lat później w okolicy Jeziora Szczyrbskiego odbyły się pierwsze treningi narciarskie i mogły rozpocząć się zawody. Narciarstwo zjazdowe, biegowe i skoki narciarskie na drewnianych skoczniach narciarskich stworzyły w Tatrach niebywały ruch turystyczny. W 1970 roku odbywały się tutaj mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym. Ta dziedzina sportu miała niewiarygodny wpływ na modernizację oraz budowę ośrodków w całych Tatrach Wysokich.
Najsmutniejsze wydarzenie w Tatrach – klęska żywiołowa
19 listopada 2004 był dniem ciężkich prób nie tylko dla samych mieszkańców Tatr, ale także turystów i miłośników gór, którzy musieli otrząsnąć się po strasznej wichurze. Wiejący przez kilka godzin wiatr, który wiał z prędkością od 170 do 200 km/h, pozostawił po sobie zniszczenia w postaci 2,7 miliona metrów sześciennych połamanego lasu. Ta katastrofa przyrodnicza negatywnie wpłynęła na wszystkie części krajobrazu. Las po tej okropnej wichurze powoli się odbudowuje, ale jest dodatkowo nękany przez inwazję kornika, który zaczął się szerzyć po kataklizmie.
Ciekawostki
Smokowce – Najstarsza tatrzańska osada, która powstała w 1793 roku przy kwaśnych źródłach, w czasie gdy hrabia Štefan Csáky wybudował swoją chatę myśliwską. Głosi się z pokolenia na pokolenie, że pewnego razu hrabia wybrał się na polowanie, spotkał małą dziewczynkę, która właśnie zaspokajała pragnienie duszkiem świeżej wody. Csáky zapytał ją po niemiecku „Schmeckt es dir?“ Właśnie w taki sposób osada stała się Šmekiem, skąd blisko już do dzisiejszej nazwy Smokowiec. Miejscową kwaśną wodę mineralną zaczęto używać nie tylko jako smaczny orzeźwiający napój, ale jej właściwości lecznicze wykorzystywano podczas leczenia wodą w tutejszych uzdrowiskach. Wspólną sprawę ówczesnego okresu ilustrują regularnie organizowane smokowieckie majówki, które otwierały letni sezon uzdrowiskowy. Tutejsza szlachta często wyjeżdżała w Tatry na wozach wraz z woźnicami, którzy jednak po 1908 roku zostali pozbawieni swojego monopolu. Pierwszy skład pociągu elektrycznego z Popradu do Starego Smokowca definitywnie otworzył bramy Tatr Wysokich. Do rozwoju Starego Smokowca znacznie przyczynił się Ján Rainer, który był jego dzierżawcą w latach 1833 - 1867. W tym okresie wybudowano obiekty Flóra, Dom Szwajcarski i Bellevue, które do dziś stoją na swoim pierwotnym miejscu. Budowę pierwszego tatrzańskiego Grandhotelu dokończono w 1904 r.. Aby przyciągnąć turystów wprowadzono regularne sezony zimowe z bogatą ofertę różnych dyscyplin sportowych, oraz połączenie z Hrebienkiem, gdzie w 1908 r. zaczęła kursować kolej linowo - terenowa.
Nowy Smokowiec został wybudowany, gdy lekarzowi Mikulášovi Szontaghowi nie udało się odnieść sukcesu w leczeniu uzdrowiskowym w Starym Smokowcu. Sanatorium Szontagha był to pierwszy takiego rodzaju zakład leczniczy TBC na Węgrzech, sam Szontág, sławny botanik próbował wpływów klimatu na własny organizm, ponieważ on sam także cierpiał na TBC. Na przełomie wieku wybudowano w Nowym Smokowcu 38 budynków, z których 26 należało do sanatorium, w którym było do dyspozycji 340 łóżek. Po śmierci swojego ojca Nikoalus Szontágh zmodernizował Nowy Smokowiec i położył fundamenty, aby rozszerzyć leczenie (Basedow i wszystkie choroby dróg oddechowych). Po II wojnie światowej sanatorium w Nowym Smokowcu stało się uzdrowiskiem państwowym, a od 1995 roku prywatną spółką akcyjną oferującą kompleksową opiekę uzdrowiskową.
Dolny Smokowiec według zachowanych materiałów archiwalnych miał być przeciwnym biegunem Starego Smokowca. Pierwotnie miała to być baza turystyczna dla wycieczek szkolnych, jednak projekt ten nie powiódł się z powodu braku środków finansowych i do Dolnego Smokowca zaczęły przybywać bogate warstwy społeczeństwa, które spędzały swoje urlopy w luksusowych willach. Od roku 1931 funkcjonuje tutaj nowoczesny zakład leczniczy z pawilonem chirurgicznym, który należy do Specjalistycznego Zakładu Leczniczego gruźlicy dziecięcej i chorób respiracyjnych.
Górny Smokowiec lub Piękny Widok, to najmłodszy z czwórki Smokowców. Budownictwo zaczęło się tu szybko rozwijać w 1926 r., kiedy rozpoczęto budowę rodzinnych pensjonatów, których nazwy pochodziły od małżonek właścicieli (Klára, Vlasta, Dagmar i Imra).
Tatrzańska Łomnica – o najbardziej wysuniętą na wschód osadę tatrzańską postarało się państwo, które w 1892 r. zakupiło za 110-tysięcy zalesione grunty u podnóża Łomnicy, aby wybudować na nich pierwsze państwowe uzdrowisko. Rok później wybudowano Hotel Lomnica, który w tym okresie był największym na terenie Tatr Wysokich, w kolejnych latach wybudowano zwracający uwagę Dom Uzdrowiskowy z basenem i wodą leczniczą, a następnie w 1905 r. reprezentacyjny Grandhotel Praha.
Nad grandhotelem został wybudowany sztuczny tor saneczkowy o długości 1 172 m i przewyższeniu 94 metry. Najszybsze sanki pędziły po nim z szybkością nawet 100 kilometrów na godzinę. W tym czasie powstawały także liczne obiekty sportowe, szkółka narciarska, ślizgawka i korty tenisowe. Skijőring przywędrował także w Tatry. Ten ulubiony północny sport zimowy uwielbiali zwłaszcza goście Grandhotelu Praha. Narciarze wsiadali do zaprzęgu osiodłanych koni i wożono ich po zaśnieżonych drogach lub przewożono w saniach ciągniętych przez konie. Podczas I wojny światowej niektóre obiekty uzdrowiskowe zamieniono na tymczasowe szpitale wojskowe Czerwonego Krzyża i sanatorium dla oficerów. Najatrakcyjniejszym celem turystycznym stała się wisząca kolejka linowa na Łomnicki Staw, a później na Łomnicę. Pomysł, aby założyć na którymś ze szczytów stację meteorologiczną, zrodził się końcem XIX wieku. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku Tatrzańska Łomnica stała się głównym centrum rekreacji, w której brali udział członkowie związków na Słowacji. Mistrzostwa świata w 1970 r. spowodowały jeszcze większy rozwój. Wybudowano nową kolej gondolową z Tatrzańskiej Łomnicy na Łomnicki Staw, która stopniowo zastąpiła starą.
Historia kolejek linowych
Kolejka na Hrebienok stała się częścią realizowanego projektu Tatrzańskiej Kolei Elektrycznej, która swoją pierwszą jazdę odbyła w 1908 r. Do transportu osób służyły dwa wagoniki z jedną klasą wagonową. Kolej linowo – terenowa Stary Smokowiec - Hrebienok pokonywała różnicę poziomów wynoszącą 254 m. Pierwotna trasa kolei linowo – terenowej do roku 1967 pomyślnie służyła gościom Tatr Wysokich. W ramach jej rekonstrukcji wybudowano nowe nowoczesne stacje w Starym Smokowcu i na Hrebienku. Najnowsza kolej liniowo – terenowa zaczęła kursować w 2007 r. ponownie zachowując system wahadłowy. W wyniku prac budowlanych nastała zmiana w obniżeniu różnicy wysokości stacji o osiem metrów w porównaniu z oryginalną trasą i obecnie wynosi 246 m.
Wiszącą kolej linową z Tatrzańskiej Łomnicy na Łomnicę wybudowano dzięki pomysłowi dyrektora Uzdrowisk Państwowych Tatrzańska Łomnica Juraja Orságha, który w 1936 r. rozpoczął jej budowę. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1941 roku. Trasa kolejki składa się z dwóch części: z Tatrzańskiej Łomnicy na Łomnicki Staw ze stacją pośrednią Štart, która w przeszłości była miejscem, skąd zaczynały się tory saneczkowe i bobslejowe do Grandhotelu Praha. Ciekawostką jest, że materiał potrzebny do budowy kolejki linowej został przywieziony na Łomnicki Staw końmi, a stąd tragarze wnieśli na Łomnicę prawie 300 ton materiału wspinając się na wysokość 2 634 m. Kolej liniową budowało około 70 ludzi z Lendaku, Białej Spiskiej i Kieżmarku. Jedną linę montażową niosło w swoich rękach na szczyt 36 tragarzy. Budynki stacji zostały wyciosane z kamienia z pobliskiego kamieniołomu. Kolejka linowa była wiele razy modernizowana, jej ostatni remont odbył się w roku 1992.
Golf pod Tatrami
Pole golfowe Black Stork Wielka Łomnica nawiązuje do tradycji golfowej Tatr Wysokich. Po raz pierwszy grano w golfa pod Tatrami w 1906 r., kiedy Tatrzańska Łomnica była ulubionym miejscem weekendowym górnowęgierskiej szlachty. Prawdziwe 9-dołkowe boisko golfowe wybudowano w latach 1908/09. Golf powrócił tu w 1999 r., gdy otworzono pole treningowe. Pierwsze profesjonalne 9–dołkowe pole golfowe zostało otwarte w 2005 r. i stanowi część 27–dołkowego pola golfowego.
Jezioro Szczyrbskie – Turystyka w najwyżej położonej osadzie zaczęła do tego obszaru napływać pod koniec XIX wieku. Ważną rolę odegrała tutaj budowa Kolei Koszycko – Bohumińskiej, która w znaczący sposób przyczyniła się do rozwoju turystyki. Transportem gości z dworca na jezioro i do schronisk zajmowali się tutejsi furmani, a drogę na Jezioro Szczyrbskie wykorzystywano także do przewozu lodu niezbędnego do chłodzenia napojów. Zimą wożono lód z Jeziora Szczyrbskiego koleją zębatą. Kolei Koszycko – Bohumińska przewoziła codziennie około 25 wagonów do Budapesztu. Wydobycie i sprzedaż lodu zakończono na początku XX wieku, kiedy to Jezioro Szczyrbskie stało się własnością państwa.
Osada Jezioro Szczyrbskie w 1885 roku uzyskało charakter miasta uzdrowiskowego. Ówczesne obiekty oferujące zakwaterowanie zaczęły stosować zabiegi leczniczo – balneologiczne. W 1900 roku na terenie byłego torfowiska powstało tzw. Nowe Szczyrbskie Jezioro. W 1906 r. firma brukselska wybudowała na brzegu Jeziora Szczyrbskiego kompleks hotelowy, dzisiejszy Grand hotel Kempinski High Tatras. Znaczenie Jeziora Szczyrbskiego wzrosło po drugiej wojnie światowej, kiedy proste chaty zamieniły się w luksusowe budynki. Architektoniczny boom rozpoczęły w roku 1970 Mistrzostwa Świata FIS w narciarstwie klasycznym. W tym okresie została zmodernizowana i zelektryfikowana także kolej zębata, która zastąpiła starą parową kolej na trasie Szczyrba – Jezioro Szczyrbskie.
Ciekawostką Jeziora Szczyrbskiego jest to, że w 1925 r. na zamarzniętej tafli jeziora rozegrano niektóre mecze mistrzostw Europy w hokeju na lodzie. Na skoczniach narciarskich zorganizowano mistrzostwa świata seniorów w latach 1935 i 1970, dziewięć pucharów świata w skokach narciarskich, jedenaście pucharów świata w kombinacji norweskiej, piętnaście pucharów kontynentalnych w skokach narciarskich i siedem pucharów kontynentalnych w kombinacji norweskiej. Obecnie z jeziora korzystają wczasowicze pływający na łódkach, podobnie jak przed 130 laty.
Źródło:
paleolocalities.com; szontagh.eu
Slovensko-poľské Tatry, vyd. Dajama 1998; Slovensko – putovanie po regiónoch, vyd. Dajama 2003;
Štrbské premeny – Z. Kollárová, 2011; Príbeh jednej lanovky (réžia R. Zabloudil, 2005)
Obecný spravodaj 3, roč. XI., august 2008 (Noviny pre občanov Štrby, Tatranskej Štrby a Štrbského Plesa), str.2
Premeny tatranských osád – I. Bohuš st. a ml., vyd. I&B, Vysoké Tatry 2008